Inzichten over seksualiteit in de revalidatiezorg

We praten steeds opener over mentale gezondheid en diversiteit, maar seksualiteit blijft vaak een blinde vlek, zeker in de zorg. Hoe begin je erover als je kind een beperking heeft? Of als je na een ongeluk niet meer voelt wat je vroeger voelde? Juist in de revalidatiezorg is er behoefte aan ruimte voor dit thema. Seksualiteit verdwijnt niet zodra je ziek wordt of iets mankeert. Het verandert, net als jij.

 

Bij Merem krijgt het onderwerp seksualiteit wél die ruimte, dankzij Ans Mellink. Als maatschappelijk werker én consulent seksuele gezondheid (NVVS) voert zij gesprekken die ertoe doen. “Iedereen is een seksueel wezen, of je nou jong of oud bent,” zegt ze. “En dus verdient dit onderwerp net zo goed aandacht als mobiliteit of vermoeidheid.”

Verliefd, onzeker en op zoek naar erkenning
In de spreekkamer van Ans schuiven jongeren aan met grote vragen die klein beginnen. “Is het raar dat ik op jongens val, ook al zie ik er zo uit?”, vroeg Max, 16 jaar en onzeker over zijn spalk. Zulke vragen komen pas als er ruimte voor is en de sfeer veilig voelt. Veel jongeren verlangen naar bevestiging, naar iemand die vraagt wat zíj willen in plaats van wat er medisch mogelijk is. Soms helpt één simpele opmerking van een begeleider genoeg om dat gesprek te openen: “Zeg, hoe is dat eigenlijk voor jou?”

Ouders vol liefde én twijfel
Voor ouders is het niet anders. Ze willen hun kind beschermen, maar weten soms niet of ze iets mogen zeggen. Een goed voorbeeld komt van een moeder van een meisje van veertien jaar met cerebrale parese. Haar dochter vroeg ineens: “Mama, mag ik ook een vriendje?” De moeder schrok van deze vraag. Het was niet in haar opgekomen dat haar dochter daarmee bezig zou zijn.

Ans merkt dat veel ouders wachten op het juiste moment, maar zich afvragen: hoe pak ik dit aan? Ze helpt ouders beseffen dat luisteren vaak belangrijker is dan antwoorden. Ouders hoeven geen handleiding klaar te hebben. Een simpele vraag bijv. tijdens de verzorging of een alledaags gesprekje, geeft vaak meer een opening dan een perfect advies.

Jongeren in transitie: groeien, voelen, ontdekken
Binnen Merem is er steeds meer aandacht voor de transitie van kind naar volwassene. Een periode waarin jongeren hun eigen identiteit vormgeven—lichaam, relaties, grenzen, seksualiteit. “Voor jongeren met een beperking kan die fase extra spannend zijn,” vertelt Ans. “Ze lopen tegen dezelfde vragen aan als leeftijdsgenoten, maar krijgen er soms minder ruimte voor. Daarom is het zo belangrijk dat ze weten: ook jij mag voelen, kiezen, proberen en nee zeggen.”

Tijdens de transitiegesprekken wordt seksualiteit daarom bewust meegenomen. Niet alleen als medisch of psychisch thema, maar als normaal onderdeel van het volwassen worden. En soms is er ook gewoon even behoefte om zonder ouders te praten. “Die ruimte is er bij ons,” benadrukt Ans. “Soms vraagt iemand fluisterend: ‘Mag ik even alleen met jou praten?’ Dat moment van zelfstandigheid is zó waardevol.”

Relaties na een ingrijpende verandering
Ook volwassenen zoeken na een diagnose of ongeluk opnieuw verbinding. Johan (47) kreeg een dwarslaesie. “We slapen weer naast elkaar, maar het voelt alsof er een muur tussen ons ligt”, vertelde hij aan Ans. Samen met zijn partner leerde hij stap voor stap praten over intimiteit, verlangens en wat nog wél mogelijk is. Een aanraking, een blik, een herinnering en ruimte voor erotiek, bracht hen weer dichter bij elkaar. “We hadden dit veel eerder moeten doen”, zei hij later.

In de gesprekken met Ans is ruimte voor alles: schaamte, humor, verdriet en hoop. Ze stelt vragen die uitnodigen tot gesprek en werkt met bijv. ‘praatplaten’ waarop visueel een aantal thema’s afgebeeld staan. Dit geeft laagdrempelig ruimte voor allerlei aspecten en erkenning. “Een gesprek mag serieus zijn, maar er wordt ook gelachen”, vertelt ze. “Dat maakt het veilig.”

Het begint bij een vraag
Steeds meer collega’s bij Merem verwijzen patiënten door naar Ans, omdat ze merken dat het onderwerp bij hun patiënten leeft. Een fysiotherapeut die tegen een patiënt zegt: “heb je misschien ook vragen over hoe je je voelt in je dagelijks leven?”, opent onbedoeld het gesprek over intimiteit. Een enkele zin blijkt vaak het begin van erkenning.

“Als zorgprofessional hoef je niet alles te weten op het gebied van seksualiteit”, zegt Ans. “Als je maar eerlijk bent. Zeg gewoon: ‘Vragen stellen mag altijd. Ik weet het exacte antwoord niet precies, maar ik kan je doorverwijzen.’ Dat is vaak al genoeg.”

De meerwaarde voor Merem
Met een consulent seksuele gezondheid wordt revalidatiezorg bij Merem nog completer en persoonlijker. Patiënten ervaren dat ze er mogen zijn als mens, met hun lichaam, gevoelens en verlangens. “Seksualiteit is geen luxe”, zegt Ans. “Het is een basisbehoefte. Door er ruimte voor te maken, laat je iemand voelen: jij doet ertoe.”

Revalideren betekent opnieuw leren leven met je lijf, je hoofd, je relaties en alles wat je mens maakt.